Šar-planina se nalazi na području KOsova i Metohije i predstavlja visok južni obod Srbije dug 85 km. Za nacionalni park je proglašena 1993. godine u privremenim granicama od 39.000 ha. Predviđeno je da trajnim granicama obuhvati površinu od oko 97.000 ha.
Foto ZZPS
U veoma složenoj građi Šar-planine učestvuju stene različite starosti, od paleozojskih granita, mezozojskih krečnjaka i eruptiva, do glacijalnih sedimenata kvartara i savremenih padinsko-rečnih sedimenata. Ove stene su izgradile glavni greben sa preko 30 vrhova visokih od 2.500 do 2.652 m nadmorske visine (Bistra). Ispod vrhova se nalaze visoki planinski prevoji, plećate površi i bočni grebeni rebrasto raščlanjeni divljim rekama i potocima.
Na čitavom masivu i njegovim ograncima preovlađuje glacijalna i periglacijalna morfologija. Posebno su atraktivni surovi lednički cirkovi, beli snežanici, džinovski bedemi kamenih blokova, reke kamenja, vertikalne litice, duboke klisure i kanjoni, 70 glacijalnih i 20 nivacionih jezera, poznatih kao „gorske oči”.
Šar-planina se ubraja u vodom najbogatije planine Balkanskog poluostrva. Na svakom koraku se nailazi na hladne izvore i potoke, na visokoplaninske tresave, na divlje, uspenušale planinske rečice koje se preko kaskada, slapova i vodopada spuštaju u doline i ulivaju u dve najveće šarske reke - Prizrensku Bistricu i Lepenac.
Foto ZZPS
Na Šar-planini živi 1.800 biljnih vrsta. Najznačajni su brojni tercijarni i glacijalni relikti i 339 balkanskih endemita od kojih su 18 lokalni endemiti, prisutni isključivo na ovom masivu: Achillea alexandriregis, Bornmullera dieckii, Dianthus scardicus, Crocus scardicus, Verbascum scardicolum, Cerastium neoscardicum, Potentilla doerfleri, Hieracium scardicolum i drugi.
Poput flore, i vegetaciju odlikuje nesvakidašnje bogatstvo. U nacionalnom parku je opisano 190 biljnih zajednica čiji karakter varira od mediteransko-submediteranskog u dolinama reka, do subarktičkog na najvišim vrhovima. Posebno su dragocene jedinstvene zajednice endemoreliktne srpske ramonde (Ramonda serbica) u krečnjačkim klisurama, šumske zajednice endemoreliktnih balkanskih borova munike (Pinus heldreichii), molike (Pinus peuce) i žbunaste zajednice gorske ruže (Rhododendron ferrugineum).
U Nacionalnom parku živi 147 vrsta dnevnih leptira, 45 vrsta vodozemaca i gmizavaca, OKO 200 vrsta ptica i 32 vrste sisara (bez slepih miševa), što ga čini jednim od faunistički najbogatijih područja Evrope. Na prostoru Parka sreću se beloglavi sup (Gyps fulvus), suri orao (Aquila chrysaetos), sivi soko (Falco peregrynus), snežna zeba (Montifringilla nivalis), orao bradan (Gypaetus barbatus), veliki tetreb (Tetrao urogallus), dinarska voluharica (Dinaromys bogdanovi), kuna zlatica (Martes martes), kuna belica (Martes foina), vidra (Lutra lutra), divlja mačka (Felis silvestris), ris (Lynx lynx), medved (Ursus arctos) i divokoza (Rupicarpa rupicarpa).
Foto: ZZPS
Bogatstvo vrsta, velika zastupljenost endemorelikata, nacionalno i globalno značajnih vrsta, Šar-planinu svrstava u najznačajnije centre balkanskog visokoplaninskog endemizma i u jednu od „vrućih tačaka” biološke raznovrsnosti Evrope. Nacionalni park „Šar-planina” se odlikuje i jedinstvenom kulturnom baštinom. Po vrednosti se izdvaja 45 crkava i manastira podignutih u periodu od XII do XVI veka, u vreme srednjovekovne srpske države. U najznačajnije kulturno-istorijske objekte se ubrajaju isposnica i manastir Sv. Petra Koriškog iz XIII veka, crkva Sv. Bogorodice iz XIII veka, crkva Sv. Petke iz XIV veka, crkva Sv. Bogorodice Odigitrije iz XIV veka, manastir Sv. Trojice iz XV veka. U podnožju Šar-planine nadomak grada Prizrena, car Dušan je u XIV veku sagradio srpsku srednjovekovnu prestonicu, o čemu svedoče ostaci Dušanovog grada i manastirskog kompleksa Sv. Arhangeli.
Nacionalni park „Šar planina“ osnovan je radi očuvanja:
➢ različitih oblika glacijalnog (cirkovi, morene glacijalna jezera i dr.), periglacijalnog (snežanički cirkovi, klizeći blokovi, mikro-oblici tundra mozaika sa drobinama i dr.), kraškog i fluvijalnog reljefa; hidroloških objekata i pojava (rečni tokovi, izvori, potoci, tresave i jezera);
➢ šumskih i visokoplaninskih vegetacija i njihovih staništa (zajednice munike, molike, krivulja, tresave i visoke zeleni i dr.);
➢ staništa i populacije divlje flore (hajdučica kralja Aleksandra, Nikolićev pucavac, bornmilera, šarplaninski karanfil i dr.) i faune, posebno bogate faune dnevnih leptira, ptica (sivi soko, veliki tetreb, jarebica kamenjarka, prdavac, balkanska ušata ševa), sisara (snežna i dinarska voluharica, mrki medved, vuk, divokoza i dr.);
➢ predela sa nizom karakterističnih obeležja;
➢ brojnih objekata kulturne baštine koji potiču iz srednjevekovne srpske države (manastiri Sv. Arhanđela, Sv. Petra Koriškog, Sv. Bogorodice i crkve Sv. Nikole, Sv. Petke, Sv. Đorđa i dr.) i zaštite i očuvanja spomen obeležja.
Foto i tekst -izvor: Zavod za zaštitu prirode Srbije
No comments:
Post a Comment